دانلود فایل ویدیویی

تعریف نظریه بازی ها چیست؟

وقتی پیش دوستاتونین، شما کمتر به ریاضی پشت تصمیماتی که می گیرید فکر می کنید. اما شاخه ای از علم ریاضی و منطق هست که به ارتباطات اجتماعی مربوط میشه. و نام آن ” نظریه بازی ها ” است. نظریهٔ بازی در تلاش است تا بوسیلهٔ ریاضیات، رفتار را در شرایطِ راهبردی یا در یک بازی که در آن‌ها موفقیتِ فرد در انتخاب کردن، وابسته به انتخاب دیگران می‌باشد، برآورد کند.

حالا بیایید با هم در یک مثال بسیار ساده این نظریه بازی ها را بیشتر بررسی کنیم: بیاید فرض کنیم سارا به مت می گوید که اگر او یک و نیم کیلومتر را زیر ۷ دقیقه بدود، ۱۰۰ دلار جایزه می گیرد. در این شرایط همه چیز به مت بستگی دارد. او می تواند به اندازه کافی تمرین کند و وقتی آماده شد، مسافت را دویده و جایزه ۱۰۰ دلاری را بگیرد.

نظری بازی ها Game Theory چنین شرایطی را مدل سازی و بررسی نمی کند. این نظریه شرایطی که بیش از یک شرکت کننده داشته و همه چیز تنها وابسته به یک نفر نیست را بررسی می کند.

مثلا در بازی شطرنج، حرکت های حریفتان به طور مداوم روی استراتژی شما تاثیر می گذارد. این یکی از مثال های شرایطیست که توسط نظریه بازی ها مورد بررسی قرار می گیرد. اما اشتباه نکنید، نظریه بازی ها، تنها برای بازی ها نیست. مثلا می توان از نظریه بازی ها برای تحلیل شرایطی که چندین شرکت با هم در بازار رقابت می کنند استفاده نمود.

نظریه بازی ها از کجا آمده؟

نظریه بازی ها برای اولین بار توسط ریاضی دان آقای “جان نش” به عموم معرفی شد. اما نظریه بازی ها کمی با بازی هایی که میشناسیم فرق داره. نظریهٔ بازی تلاش می‌کند تا رفتار ریاضی حاکم بر یک موقعیت استراتژیک (تضارب منافع) را مدل‌سازی کند. این موقعیت، زمانی پدید می‌آید که موفقیتِ یک فرد وابسته به راهبردهایی است که دیگران انتخاب می‌کنند. هدفِ نهاییِ این دانش، یافتنِ راه‌بردِ بهینه برای بازیکنان است. امروزه، نظریهٔ بازی ها، علومی است که به تحلیل رفتار منطقی متقابل انسان‌ها، حیوانات و رایانه‌ها می‌پردازد.

نظریه بازی ها در ابتدا برای درک مجموعهٔ بزرگی از رفتارهای اقتصادی به عنوان مثال نوسانات شاخص سهام در بورسِ اوراق بهادار و اُفت‌وخیزِ بهای کالاها در بازار مصرف‌کنندگان ایجاد شد. تحلیل پدیده‌های گوناگون اقتصادی و تجاری نظیر پیروزی در یک مزایده، معامله، داد و ستد، شرکت در یک مناقصه، از دیگر مواردی است که نظریه بازی در آن نقش ایفا می‌کند.

منظور از بازی چیست؟

در این نظریه: بازی، یک تعامل یا رقابت بین چندین بازیکن است که تصمیم یا تغییر حالت یکی از بازیکنان روی بقیه تاثیر می گذارد. یک بازی شامل مجموعه‌ای از بازیکنان، مجموعه‌ای از حرکت‌ها یا راه بردها و نتیجهٔ مشخصی برای هر ترکیب از راه بردها می‌باشد. پیروزی در هر بازی تنها تابع شانس نیست بلکه اصول و قوانینِ ویژهٔ خود را دارد و هر بازیکن در طی بازی سعی می‌کند با به‌کارگیری آن اصول، خود را به بُرد نزدیک کند. شما از این سیستم می توانید در تمام شرایطی که چند نفر در آن درگیر هستند و نیاز به تصمیم گیری است، استفاده کنید.

مانند بازی شطرنج، تصمیمات و برنامه های یک شرکت، با نوع فعالیت های رقبای آنها تغییر می کند. مثلا اگر یکی از رقبا قیمت هایش را کاهش دهد، دیگران نیز ممکن است مجبور به همین کار شوند.

به طور مثال شما در پاساژی لباس فروشی دارید. حالا دو مغازه بقل شما که آن هم لباس فروشی با کیفیت مانند شما می باشد، شرایط خرید خاصی مانند تخفیف برای مشتریان خود وضع کند. با این شرایط تخفیف، شما مشتریان خود را به تدریج به آن مغازه از دست خواهید داد و برای مقابله با این شرایط باید استراتژی خود را پیاده کنید.

حالا تصور کنید در آن پاساژ، بیشتر از ۲ لباس فروشی وجود داشته باشد و این باعث می شود که تغییر در استراتژی هر کدام از آنها  در کاسبی بقیه تاثیر گذاشته و باعث تغییر استراتژی بقیه مغازه ها خواهد شد. هر کدام شاید نقشه خود را داشته باشند و این تصمیمات روی بقیه مغازه دار ها تاثیر خواهد گذاشت و به همین صورت این چرخه بازی ادامه پیدا می کند.

بنابراین نظریه بازی ها، رفتار تعداد ۲ یا بیشتر شرکت کننده را برای رسیدن به پاداش یا دوری از مجازاتی بررسی و مدل سازی می کند.

نظریه بازی ها ۲ شاخه اصلی دارد: ۱- تعاملی و ۲- غیر تعاملی یا رقابتی

۱- نظریه بازی های رقابتی

نظریه بازی های رقابتی، تعاملات اجتماعی ای را در نظر می گیرد که در آن تعدادی از بازیکنان، بازی را برنده می شوند و تعدادی شکست می خورند.

شاید مهمترین قسمت نظریه بازی ها ی رقابتی همان “شرایط زندانی” باشد. شرایط زندانی موقعی را شامل می شود که ۲ بازیکن یا به اصطلاح “زندانی” وجود دارند. بیایین با یک مثال بیشتر توضیح دهیم.

در این مثال ما اسم آنها را “واندا” و “فرد” میزاریم.

در این بازی تصور می کنیم که این ۲ نفر تصمیم به دزدی می گیرند و در صحنه جرم دستگیر شدند. با توجه به شواهد موجود در صحنه جرم، آنها حداقل هر کدام به ۲ سال زندان محکوم هستند. اما پلیس ها چیز دیگه ای میخوان. آنها “فرد” و “واندا” را از هم جدا کرده و به آنها پیشنهاداتی به شرح زیر میدن.

شرایط این بازی:

• شرط ۱: اگه شما به جرم اعتراف کنید و دوست شما اعتراف نکنه، اونوقت شما به دلیل همکاری با پلیس، عفو شده و آزاد خواهید شد. اما دوست شما ۱۰ سال در زندان خواهد بود.
• شرط ۲: اگه هر دوی شما اعتراف کنین و کلی از طرف مقابل بد بگین، اونوقت هر کدوم ۵ سال در زندان خواهید بود
• شرط ۳: اما اگه هیچکدامتون اعتراف نکنین، هر کدوم فقط ۲ سال زندانی می شوید.

این انتخابات “واندا” و “فرد” هست. آنها هم از همدیگه جدا شدند و یکی از تصمیم اون یکی خبر ندارد و باید خودشون برای خودشون تصمیم بگیرند.

با اینکه “واندا” و “فرد” باهم چند تا سرقت رفتن، اما به همدیگه مدیون یا وفادار نیستند. اونا خواهر برادر نیستند که! ۲ تا خلافکار سفت و سختند و هیچ دلیلی واسشون وجود نداره که به همدیگه اعتماد کنند.

نظریه بازی ها ی رقابتی تمام انتخابات احتمالی و نتایج اونا رو در جدولی به این شکل در میاره.

حتما بخوانید: تولید ناخالص یک کشور GDP چیست؟

انواع نتایج این بازی:

• نتیجه ۱: اگه هیچ کدومشون اعتراف نکنن. هر کدام ۲ سال زندانی میشوند یعنی در کل ۴ سال. در تئوری، این بهترین نتیجه ممکن است. در جمع اونا کمترین زمان رو در زندان می گذرونن، اما این عفو شدنه خیلی نتیجه بهتری برای هر کدام از اونا هست
• نتیجه ۲: اگه فقط یکیشون اعتراف کنه، اونی که اعتراف کرده آزاد میشه و اون یکی ۱۰ سال میره زندان.
• نتیجه ۳:  اگه هر دوشون اعتراف کنن هر کدوم ۵ سال میرن زندان و در کل میشه ۱۰ سال.

مشکل اینه که “واندا” و “فرد” هیچ دلیلی برای اعتماد به هم ندارن. مثلا “واندا” واقعا میلی به اعتراف نداره و اگه اونا به هم اعتماد داشته باشند و “فرد” هم اعتراف نکنه، پس اونا بهترین انتخاب رو کردن. اما “واندا”به “فرد” شک داره و بهش اطمینان نداره. “فرد” با اعتراف کردن خیلی به نفعش میشه.

بهترین نتیجه این بازی(تعادل نَش):

اونا باید هر دوشون اعتراف کنن و ریسکشونو کمتر کنن.

 اگه “فرد” اعتراف کنه و “واندا” نکنه، “واندا” داره ریسک بزرگی می کنه. احتمالش هست ۱۰ سال بره زندان و “فرد” آزاد شه. در مقایسه، این ۵ سال زندانه زیاد بد به نظر نمیرسه. و این هم دقیقا همان راه حل نظریه بازی ها است

حالا شاید فکر کنین بابا این نظریه بازی ها بدرد نمیخوره که. جفتشون رفتن زندان. اما در واقع این انتخاب ۵ سال زندان بهترین و کمترین ریسک هست که در نظریه بازی ها به آن “تعادل نَش” می گویند. که خود یکی از مهره های اصلی نظریه بازی های رقابتی است.

یک بازیکن به “تعادل نَش” می رسد وقتی که انتخابی می کند که به نتیجه قابل قبولی برسد و این نتیجه او، با انتخابات دیگر بازیکنان بازی، دستخوش تغییر نشود

اگه “واندا” اعتراف کنه و “فرد” اعتراف نکنه، بهترین نتیجه برای “واندا” بوجود میاد. مدت زندانش از ۲ سال به ۰ کاهش پیدا می کنه. اگه “فرد” هم اعتراف بکنه، واندا باز هم نتیجه قابل قبولی داره چون به جای ۱۰ سال، ۵ سال بیشتر زندان نمیره.

درسته که اگه هیچ کدامشون اعتراف نکن، بهترین نتیجه بدست میاد اما این شرایط، در نظریه بازی ها شرایط پایداری نیست. چون “واندا” به “فرد” اعتماد نداره و از تصمیم او مطمئن نیست. این یک بازی تعاملی نیست و رقابتی هست.

فرضیه “شرایط زندانی” فقط یه فرضیه از نظریه بازی های رقابتی می باشد. اما مشخص است که از اساس این فرضیه می توان در شرایط مختلف استفاده کرد.

در شرایط رقابتی، کاملا معقول هست که انتخابی را کنی که بهترین نتیجه را “برای تو” داشته باشه و انتخابات بقیه کمترین تاثیر رو روی نتیجه تو داشته باشه.

۲- نظریه بازی های تعاملی

شاخه دوم نظریه بازی ها ، شاخه تعاملی می باشد که در آن بازیکنان برای رسیدن به هدف مشترک تلاش می کنند.

حالا این میتونه از تصمیم چند تا دوست برای تقسیم کردن پول غذا باشه تا موافقت کشور ها برای کاهش سرعت گرم شدن کره زمین.

در نظریه بازی های تعاملی ، یک ائتلاف یا گروهی از بازیکنان است که در یک بازی تعاملی برای رسیدن به یک نتیجه، بازی می کنند.

در نظریه بازی های تعاملی ، سوال اینه که هر بازیکن چه میزان باید در ائتلاف فعالیت کنه؟ و چه میزان از کل نتیجه را صاحب میشه؟

در واقع هدف نظریه بازی های تعاملی، پیدا کردن عدالت بین بازیکنان یک بازی است

حالا برخلاف نظریه رقابتی و “تعادل نَش” ، نظریه بازی های تعاملی بهترین حالت “ارزش شَپلی” را دارد.

ارزش شَپلی، متد تقسیم پاداش ها و هزینه ها بین بازیکنان، با در نظر گرفتن میزان ارزش کاری هر کدام از آنان می باشد.

نظریه بازی های تعاملی چندین نکته مهم داره:

• شماره ۱: ارزش هر بازیکن با دانستن پاداش یا هزینه نبود او در بازی  محاسبه میشه  که این خصوصیت، “حاشیه ارزش” هر بازیکن نام داره

حالا تصور کنید که شما و دوستانتان بیسکوییت پُخت می کنید. وقتی شما یک روز مریض می شوید و سر کار نمیروید، گروه، تعداد ۵۰ بیسکوییت کمتر از روز قبل تولید می کند. پس حاشیه ارزش روزانه شما برای این ائتلاف، ۵۰ عدد بیسکوییت است

• شماره ۲: بازیکنان قابل تعویض، ارزش یکسانی دارند

اگه دو بازیکن یک چیز به ائتلاف اضافه کرده و یک هزینه را داشته و یک پاداش را تولید کنند، پس ارزش یکسانی دارند.

اگه دو نفر در رستوران یک نوع غذا را سفارس دهند، باید یک میزان مساوی پول پرداخت کنند. اگه دو کارگر مهارت های مساوی و مشابهی داشته باشند پس پاداش آنها هم مساوی خواهد بود

• شماره ۳: بازیکن نخودی، ارزشی ندارد

یا به معنی دیگه اگه فردی در ائتلاف کاری انجام ندهد ، پس پاداشی هم دریافت نمی کند.

این نکته یکم نسبی است. مثلا اگه شما و دوستاتون برین رستوران ولی شما چیزی نخوری، پس پولی هم نباید بپردازی، که به ظاهر عادلانه می آید. اما این معنی رو هم میده که اگه کسی نتونه کار کنه پس پاداش نباید بگیره

اما مسئله اینه که شاید شرایط خاصی وجود داشته باشه کسی نتونه کار کنه. مثلا باردار هست یا تصادف کرده یا معلول هست و نمیتونه کار کنه.

در این شرایط ائتلاف مقداری از پاداش را برای آن افرادی که “نمیتوانند” کار کنند، قائل می شود.

• شماره ۴: اگر یک بازی قسمت های مختلف داشته باشد، پس هزینه و پاداش ها هم باید در این قسمت ها، تقسیم شوند

این میگه که مثلا اگر شما دوشنبه خییلی بیشتر کار کنی و ۳ شنبه سرکار دیرتر بیای، پاداش این ۲ روز باید متفاوت باشه. یا مثلا اگه در رستوران در شب اول یک سالاد سفارش بدی و در روز دوم یک استیک، پس باید در روز دوم پول بیشتری پرداخت کنی.

به معنی دیگر، استفاده از یک راه حل برای هر دفعه و همیشه، عادلانه نیست. هزینه ها ونتایج باید به صورت مستمر بررسی شوند تا ائتلاف بتواند تغییرات لازمه را اعمال کند.

حالا در کل، اگر شما بتوانید هزینه ها و پاداش ها را به صورت عادلانه طوری تقسیم کنید که هر کدام از این ۴ نکته را شامل شود، پس شما به “ارزش شَپلی” رسیده اید.

بهترین حالت: ارزش شپلی

ارزش شپلی را با ریاضیات می توان به این صورت تعریف کرد. که یکم پیچیده است

اما این مفاهیمو میتونیم در قالب یک مثال ساده درک کنیم.

شما و دوست شما بیسکوییت درست می کنید. شما به تنهایی در مدت یک ساعت توانایی پختن ۱۰ بیسکوییت و دوست شما  به تنهایی توانایی پختن ۲۰ بیسکوییت را دارد.

اما وقتی باهم کار کنید، برای رسیدن به بازدهی بیشتر، پروسه کاری هر کدامتون تغییر می کند. مثلا یکی میتونه مخلوط کنه و اون یکی پختشو انجام بده.

الان با همکاری در این ائتلاف، شما ۲ نفر در یک ساعت کاری تعداد ۴۰ بیسکوییت تولید می کنید. اما اگر هر کدام تنها کار می کردید فقط کلا ۳۰ بیسکوییت تولید می کردید.

حتما بخوانید: یارانه یا همان سوبسید چیست؟

حالا هر کدام یک دلار قیمت داره و در جمع، ۴۰ دلار پاداش دریافت کردید.

حالا چطور پاداش را تقسیمش میکنید؟ ارزش شَپلی به ما میگه که اینطوری بهش فکر کنیم

اگه شما ۱۰ بیسکوییت خودتان را از ۴۰ تای کل کم کنید، ۳۰ عدد باقی می ماند که این عدد همان حاشیه ارزش(ارزش حذف از سیستم بازی) دوست شما برای شما می باشد که اینجا ۳۰ بیسکوییت است.

حالا اگر همین کار را دوست شما انجام دهد متوجه می شوید که حاشیه ارزش شما برای دوستتان تعداد ۲۰ بیسکوییت می شود.

وقتی به تنهایی کار کنید ارزش شما برای ائتلاف ۱۰ بیسکوییت است اما به صورت تعاملی ارزش شما به ۲۰ بیسکوییت افزایش پیدا می کند. ارزش شَپلی میگه که باید میانگین این اعداد را حساب کنیم

۱۰+۲۰=۳۰

۳۰/۲=۱۵

پس ارزش شَپلی میگه که شما باید ۱۵ دلار از ۴۰ دلار و دوست شما ۲۵ دلار را دریافت کنید.

حتما بخوانید: چرخه کسب و کار چیست؟

حالا این اساس را می توان به صدها بازیکن تعمیم داد و حاشیه ارزش هرکدام نسبت به بقیه را بدست آورد و میانگین این اعداد بدست آمده را برای هر بازیکن حساب کرد.

حالا کل این فرضیات و شرایط و ارتباطات و نظریه ها را می توان به صورت های چیلی پیچیده تر پیاده سازی کرد. پس نظریه بازی ها خیلی گسترده تر هست.

نتیجه نهایی

• در شرایط رقابتی، نظریه بازی ها می تواند به شما یاد دهد که چگونه باهوش تر تصمیم بگیرید
• در شرایط تعاملی، نظریه بازی ها به شما یاد می دهد که چگونه عادلانه تصمیم بگیرید.
• قوانین آن بازی برای همه شناخته شده است و فرض بر این است که همگی منطقی بازی می کنند.
• خب البته نظریه بازی ها نمی تواند رفتارهای انسانی را با دقت ۱۰۰% بیان کند. با توجه به شرایط مختلف، شما ممکن است تصمیماتی اتخاذ کنید که متفاوت یا حتی مخالف پیشنهادات نظریه بازی ها باشد.
• با این حال دانش مناسبی از رفتارهای انسانی ارایه می دهد.

دانلود فایل ویدیویی

حتما بخوانید: حباب اقتصادی چیست؟